Şebnem TURHAN
Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneği İdare Şurası Lideri (FODER) Attila Köksal, 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde en değerli iletinin tasarrufa başlamak için hiçbir vakit geç olmadığını vurgulayarak mali hususlarda disiplinli ve sabırlı olmasının değerine dikkat çekti. Köksal, yüksek enflasyon periyodunda yerli yatırımcının büyük ilgi gösterdiği borsada sağlıklı olanın ise, kişisel yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları olduğuna dikkat çekti. Köksal’a yönelttiğimiz sorular ve karşılıkları şöyle:
■ Yüksek enflasyon alım gücünü eritti. Tasarruf yapmak çok mümkün görünmüyor. Türkiye’de tasarrufun önündeki zorluklar nedir?
Türk halkının tasarruf, birikim ve yatırım eğilimleri bilhassa son 50 yılda dünyada öbür hiçbir ülkede görülmemiş bir yüksek enflasyon ve ekonomik/siyasi krizler ortamında şekillendi. Türkiye’nin yıllardan beri yapısal bir düşük hane halkı tasarruf oranı sorunu var. Bunun en kıymetli iki nedeni, nüfusumuzun genç olması ve ortalama hane halkı gelir düşüklüğü. Tasarruf ve yatırım yapmamızın ana nedeni gelecekte finansal açıdan kasvet çekmemek istememiz. Bunun için birikimlerimizi enflasyona karşı muhafazamız, hatta gerçek yatırımlar ile alım gücünü artırmamız gerekli. Son yıllarda tekrar yükselme eğilime giren enflasyon ve TL varlıklardaki yüksek oranlı negatif gerçek getiriler vatandaşlarımızda birikim yapmak yerine harcama yaparak ilerideki fiyat artışlarından korunma refleksini öne çıkardı. Bu davranış biçimi enflasyonun daha da yükselmesine neden oluyor. Öteki yandan, yatırımcılar birikimlerini korumak için döviz, altın yahut kur muhafazalı mevduat hesaplarını tercih ediyor. Bu çeşit yatırımların iktisada olan katkısı çok hudutlu.
■ Tasarruf yapabilmemiz nelere bağlı? Ve tasarruf için büyük düşünmek kural mı?
Tasarruf yapabilmek için öncelikle gelir ve masraflarımızı dengelemeli ve varsa gereksiz harcamalarımızı azaltmalıyız. Tertipli olarak bütçe yapmak, bilhassa aydan aya çok değişkenlik gösteren masraflarımızı daha güzel denetim etmemize fayda. Bütçe yapmak hayli kolay, dört süreç yapabilen herkes bütçe yapabilir. Burada değerli olan disiplinli olmak ve masrafları nizamlı olarak takip etmeyi bir alışkanlık haline getirmek. Tasarruf için büyük düşünmek koşul değil. Tam bilakis, gelir-gider istikrarımızın çok artıda olmadığı periyotlarda bile mümkün olduğu ölçüde tasarruf ederek, küçük ölçülerde bile olsa birikim yapmayı alışkanlık haline getirmeliyiz. Bu alışkanlığa kavuşmak uzun vadede manalı ölçülerin birikmesine yol açar.
■ Yerli yatırımcının borsadaki durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yerli yatırımcı sayısındaki artış, TL cinsinden sabit getirili yatırım araçlarındaki yüksek negatif gerçek faiz ortamının doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Pay senedi yatırımcı sayısının artması sermaye piyasasının gelişmesi açısından olumlu üzere görünse de, bunun yapay bir ortamda oluşması sağlıklı değil. Gerçekten, Borsa İstanbul’da birtakım pay senetlerinde çok değerlenmeler oluşuyor, hatırı sayılır sayıda pay senedinde de manipülatif süreçler gözlemleniyor. Sağlıklı olan, kişisel yatırımcıların uzun vadeli bir perspektif ile ve tercihen profesyonel yöneticiler tarafından yönetilen yatırım fonları ve borsa yatırım fonları ile pay senedi yatırımları yapmaları. Pay senedi yatırımlarının tamamını Türk pay senetlerine yönlendirmek de hakikat değil. Riskleri yayma prensiplerine uymak için, yurtdışı pay senetlerine de yatırım yapmak gerek.
■ Yerli yatırımcı tartısının bu kadar yüksek olması sizce bir risk yaratıyor mu?
Son periyottaki yüksek dalgalanmaların bir sebebi de bu olabilir mi? Borsada yabancı yatırımcılar daha uzun vadeli bir perspektif ile yatırım yaptıkları için piyasada oluşan fiyatların oynaklığını düşürücü istikamette tesir yaparlar. Geçmiş yıllarda yabancıların borsadaki hisseleri %65 seviyesindeydi ve yabancı yatırımcıların ortalama pay senedi elde tutma mühletleri bir yıldı. Yerlide ise elde tutma mühleti haftalarla tabir ediliyor. Bu da piyasalardaki oynaklığı, başka bir tabirle piyasanın riskini arttırıyor. Fakat, borsamızdaki asıl risk yerli yatırımcı oranının yüksek olması değil, yerli kurumsal yatırımcı tabanının gereğince büyümemiş olması. Son yıllarda bu alanda hem ferdi emeklilik sisteminde, hem de portföy idare şirketlerinde olumlu gelişmeler gözlemlense de, bu mevzuda daha uzaklık almamız gerek.
■ Dünyadaki en likit borsa durumundayız. Çok çabuk alım satım kararları alınıyor, sizce bu sağlıklı mı?
Bahsettiğimiz üzere, yerli ferdî yatırımcıların yatırım müddeti çok kısa. İstatistikler ve akademik çalışmalar, kısa vadeli süreç yapanların genelde kaybettiklerini gösteriyor. Piyasalardaki fiyatları etkileyen yüzlerce değişken var. Bu değişkenler vakit zaman hiç beklenmedik sonuçlar doğurur. Bunları istikrarlı olarak varsayım etmek mümkün değil. Öteki yandan, finansal teknolojideki gelişmeler sonucu sayıları günden güne artan algoritmik işlemciler de piyasa likiditesine katkıda bulunmakta lakin çoğunlukla çok sert fiyat hareketlerine neden olmakta. Yatırımcılara daima kısa vadeli alım-satım dan kaçınmalarını öneriyoruz.
■ Borsada kredili süreçleri de çok konuşuyoruz. Kredili süreçlerle tasarruf olur mu?
Piyasaları yakından tanımayan şahısların kredi kullanarak kaldıraçlı süreç yapmaları çok yüksek bir ihtimalle büyük ziyanlar ile, hatta bazen tüm birikimlerinin kaybı ile sonuçlanır. Kredi kullanarak alım gücünün üzerinde yatırım yapan bir kişi alması gerekenin üzerinde bir risk almış olur. Beklentilerin gerçekleşmemesi durumunda hem piyasada oluşan fiyat düşüşleri hem de kredi karşılığı ödenen faizler birikimleri eritir. Borsa bir kumar yeri değildir, borsalarda uzun vadeli yatırım yapılır. Fakat kredi kullanarak kısa vadeli alım-satım süreçleri yapmak kumar oynamakla muadildir. Bu cins süreçleri yapanlar bireyler her gün özelliklerini yeterli bilmedikleri bir arenaya çıkarak deneyimli yatırımcılarla, büyük fonlarla ve algoritmik süreç yapan robotlarla kıyasıya bir uğraşa girerler. Bu gayretin çoğunlukla galibinin kim olacağını iddia etmek güç değil
Tasarrufa başlamak için hiçbir vakit geç değil
FODER olarak, yalnızca 31 Ekim Dünya Tasarruf Günü’nde değil, daima olarak toplumumuzun çeşitli kısımlarını tasarruf, birikim ve yatırım hususlarında eğitmek için gayret sarf ediyoruz. Eğitimlerimizde vermeye çalıştığımız bildiriler aslında çok kolay: “Bütçe yap, tasarruf et, birikim yap, birikimleri yatırıma dönüştür, bütçeni ve yatırımlarını nizamlı takip et, sabırlı ol.” Finans, iktisat, sermaye piyasası vb. hakkında yazılmış kitapların birçoğu okuyuculara kısa yoldan güçlü olmayı öğretme vaadinde bulunur. Gerçek hayatta kısa yoldan varlıklı olmak (eğer beklenmedik bir mirasa konmadıysanız yahut piyangodan para kazanmadıysanız) genelde mümkün değil. Fakat olağandışı şahıslar yaptıkları buluşlarla, girişimcilikleri yahut dahiyane iş fikirleri ile zenginlik çıtasını geçmeyi başarabilirler. Kumar ve kumara benzeyen yüksek riskli yatırımlar ile de güçlü olmak mümkün ancak bu süreçlerin riskleri yüksektir ve herkesin karakterine uygun değil. Kaldı ki, kumarın ve riskli süreçlerin sonu çok büyük bir olasılıkla iflastır. Pekala, kısa vakitte varlıklı olmak mümkün değil ise, ne yapacağız? Bunun yanıtı son derece sade: “Parasal bahislerde disiplinli ve sabırlı olmaya çalışacağız”. Genç yaşta tasarrufa ve birikime başlayacağız, kendimiz için geç olduğunu düşünüyorsak (ki tasarrufa başlamak için hiçbir vakit geç değil) çocuklarımızın geleceği için plan yapacağız ve “damlaya damlaya göl olur” atasözünü hiç aklımızdan çıkarmayacağız.