Şebnem TURHAN
Politika faizindeki indirimlere karşın makro ihtiyati tedbirler nedeniyle krediye erişimi kısıtlanan özel kesim devayı yurtdışından borçlanmakta buldu. Özel kesimin Ağustos 2022 itibariyle dış borç çevirme rasyosu yüzde 217,13’e yükseldi. Merkez Bankası son üç Para Siyaseti Konseyi (PPK) toplantısında 350 baz puan faiz indirimi gerçekleştirse ve ticari kredi faizlerine siyaset faizine dayalı azami hudut getirse de hem Merkez Bankası’nın hem de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) aldığı makro ihtiyati tedbirler ticari kredi kullanımını kısıtlıyor. İçeride siyaset faizi indirimiyle bir yandan gevşetilen lakin makroihtiyati tedbirlerle bir yandan da sıkılaştırılan piyasada, yüksek enflasyon nedeniyle işletme sermayesi muhtaçlığı artan özel dal tarafını yurtdışına çevirdi. Merkez Bankası bilgilerine nazaran özel bölümün dış borç çevirme oranı Ağustos 2022 itibariyle aylık bilgiler kullanılarak 6 aylık hareketli toplam sistemiyle hesaplandığında yüzde 217,13’e yükseldi. Ağustos ayında özel dalın 12 aylık kümülatif uzun vadeli dış borç çevirme oranı yüzde 198’e çıktı. Yani özel dal 1 ünite borç öderken 2 katı borçlandı.
Ticari kredide büyüme yüzde 24,6
Merkez Bankası’nın geçen hafta 150 baz puan indirimle yüzde 10,5’e çektiği siyaset faizi indirimi sonrasında cuma günü de BDDK TL kredi kullanabilecek şirketler için getirdiği uygulamayı daha da sıkılaştırdı. BDDK TL kredi kullanabilmek için daha evvel 15 milyon TL olan yabancı para konumu hududu 10 milyon TL’ye çekti, nakit konumu etkin toplamı ya da 1 yıllık net satış hasılatından büyük olanı yüzde 10’unu geçen şirketlere uygulanan kredi sınırlaması ise yüzde 5 olarak güncelledi. Merkez Bankası datalarına nazaran eylülün birinci haftasında yüzde 17,6’ya kadar gerileyen ticari kredilerde 13 haftalık yıllıklandırılmış kur tesirinden arındırılmış büyüme eylül sonu itibariyle tekrar yüzde 20 düzeyini aştı. 14 Ekim haftası itibariyle de ticari kredilerde büyüme yüzde 24,6’ya ulaştı. Birebir devirde ticari kredi faizleri kurumsal kredi kartı ve kredili mevduat hesabı hariç yüzde 18,29’a geriledi.
Özel bölüm kredi kullanımında karşılaştığı zorlukları sık sık lisana getirirken Merkez Bankası dataları yurtdışından kredi talebinin arttığını ortaya koyuyor. Ağustos 2022 ödemeler istikrarı dataları nazaran özel dal bu periyotta toplam 2.4 milyar dolar kredi kullandı. Yılın birinci sekiz ayında öteki bölümler 8.5 milyar dolar kredi kullanımı yaptı. Böylelikle de 12 aylık kümütalif datalara nazaran uzun vadeli dış borç çevirme oranı bankacılık bölümünde yüzde 91, başka dallarda yüzde 198 oldu. Öteki dallarda temmuzda bu oran yüzde 178 düzeyindeydi. Özel dalın kısa vadeli dış borç stokunda da artış var. Yeniden Merkez Bankası datalarına nazaran başka bölümlerin kısa vadeli dış borç stoku 2021 sonuna nazaran yüzde 15,4 artışla 50.9 milyar dolar seviyesine çıktı.
16 yılın en yüksek oranına çıktı
Merkez Bankası’nın aylık bilgileri kullanarak 6 aylık hareketli toplam sistemiyle hesapladığı özel dalın kısa ve uzun vadeli dış borç çevirme oranı Ağustos 2022 itibariyle yüzde 217,13 düzeyine yükseldi. Bu oran 2006 Haziran’ındaki yüzde 254,3’ten sonra görülen en yüksek düzey. Pandeminin birinci yılında Mayıs 2020’de yüzde 61,31’e kadar gerileyen özel kesimin dış borç çevirme oranı o dönemki genişleyici para siyaseti sayesinde ucuz maliyetli krediye ulaşımın tesiriyle 2021’in birinci aylarına kadar yüzde 100’ün altında seyretti. 2021 Mayıs ile birlikte artışı ivme kazanan dış borç çevirme oranı 2022 ile birlikte yüzde 150’yi aştı. BDDK ve Merkez Bankası’nın makroihtiyati tedbirlerle sıkılaştırmayı arttırdıkları Haziran 2022 sonrasında ise temmuzda oran yüzde 186,3’e, ağustosta ise yüzde 217,13’e yükseldi.
